Tăng huyết áp là một bệnh lý nghiêm trọng, có thể dẫn đến các biến chứng nặng nề, gây tử vong hoặc tàn phế. Theo ước tính của WHO, hàng năm có khoảng 1,5 tỷ người trên thế giới mắc bệnh tăng huyết áp, 17 triệu ca tử vong do các bệnh tim mạch trong đó khoảng 9,4 triệu ca tử vong do biến chứng của tăng huyết áp.
Tại Việt Nam có khoảng 12 triệu người bị tăng huyết áp, tức trung bình cứ 5 người trưởng thành có 1 người mắc bệnh. Các bệnh tim mạch liên quan đến huyết áp đang là nguyên nhân tử vong số một tại Việt Nam, chiếm tới 33% tổng số ca tử vong trên toàn quốc. Tỷ lệ người mắc tăng huyết áp ngày càng trẻ hóa. Theo báo cáo của Hội Tim mạch học Việt Nam, có khoảng 48% người trưởng thành mắc bệnh tăng huyết áp, tỷ lệ người bị tăng huyết áp đang dần tăng lên một cách nhanh chóng. Theo thống kê của Viện Tim mạch năm 1960, tỷ lệ tăng huyết áp là 1% ở người trưởng thành thì sau 30 năm tức năm 1992, con số này đã tăng lên 11%. Hiện tại theo kết quả điều tra năm 2015, tỷ lệ người bị cao huyết áp ở độ tuổi 18-69 tuổi là 18,9%, trong đó có 23,1% nam giới và 14,9% nữ giới.
Đa số người bệnh tăng huyết áp không có triệu chứng cơ năng, trừ biểu hiện thực thể là đo huyết áp thấy tăng, khi huyết áp tăng quá cao, động mạch phải co giãn quá mức, gây ra những vết rách vi thể. Theo thời gian, những vết rách này biến thành mô sẹo, làm xơ cứng và giảm độ đàn hồi của động mạch. Mô sẹo này giữ lại tế bào máu và cholesterol lưu thông ngang qua, tạo nên các cục máu đông. Các cơ quan đích mà tăng huyết áp gây tổn thương bao gồm tim, não, mắt, thận và mạch máu. Nhiều trường hợp chỉ được phát hiện tăng huyết áp khi đã có một số biến chứng do tăng huyết áp như đột quỵ não, nhồi máu cơ tim. Vì vậy, tăng huyết áp còn được ví như là 'kẻ giết người thầm lặng'. Để nâng cao sự hiểu biết của toàn xã hội, cộng đồng trên thế giới về gánh nặng bệnh tật và các biện pháp phòng chống tăng huyết áp hiệu quả, Hiệp Hội Tăng Huyết Áp Thế Giới đã chọn ngày 17/5 hàng năm làm ngày thế giới phòng chống tăng huyết áp với khẩu hiệu "Hãy nhớ huyết áp như nhớ tuổi của mình" và chọn tháng 5 là tháng đo huyết áp thế giới.
Vậy, tăng huyết áp là gì? Theo Tổ chức Y tế Thế giới và Hiệp hội Quốc tế về tăng huyết áp (WHO-ISH) người trưởng thành được coi là tăng huyết áp khi huyết áp tâm thu từ 140mmHg trở lên và/ huyết áp tâm trương từ 90mmHg trở lên. Tăng huyết áp là một bệnh mạn tính và ở một mức độ nhất định mạch máu có khả năng hồi phục như ban đầu nhưng khi huyết áp tăng cao vượt ngưỡng hay còn gọi là cơn tăng huyết áp khẩn cấp và cấp cứu gây ra những tổn thương vô cùng nặng nề cho người bệnh. Thống kê cho thấy, điều trị hạ áp cho 9 trường hợp sẽ ngăn ngừa được 1 trường hợp tử vong.
Vậy tăng huyết áp khẩn cấp là gì?
Tăng huyết áp khẩn cấp là trường hợp tăng huyết áp nặng nhưng hầu như không có các triệu chứng hoặc tổn thương trên cơ quan đích và có thể được điều trị ngoại trú dùng thuốc đường uống. Đây chính là tác nhân gây hẹp, thậm chí làm tắc hoàn toàn động mạch, dẫn đến một số cơ quan trong cơ thể bị thiếu oxy và năng lượng. Trong cơn tăng huyết áp khẩn cấp, hầu hết người bệnh không có triệu chứng đặc hiệu, chỉ một số trường hợp xuất hiện các triệu chứng như nhức đầu, chóng mặt, lo lắng nhiều. Tăng huyết áp khẩn cấp do một số nguyên nhân như cú sốc tâm lý, do ngừng thuốc điều trị tăng huyết áp. Có thể cho bệnh nhân nằm nghỉ ngơi, yên tĩnh 15-30 phút và theo dõi huyết áp liên tục đến khi huyết áp trở lại bình thường. Nếu sau khoảng thời gian này không thấy huyết áp hạ dần sẽ có chỉ định dùng thuốc. Đồng thời tuỳ vào mục tiêu hạ áp trên từng đối tượng mà lựa chọn nhóm thuốc điều trị thích hợp.
Hình 1. Tăng huyết áp khẩn cấp có thể chuyển thành tăng huyết áp cấp cứu với các triệu chứng nguy hiểm khiến bệnh nhân phải nhập viện
Tăng huyết áp cấp cứu là trường hợp cấp tính phải được nhập viện để hồi sức cấp cứu và điều chỉnh giảm huyết áp kịp thời bằng đường tĩnh mạch để ngăn chặn những tổn thương vĩnh viễn cơ quan đích như:
Tai biến mạch máu não: nhồi máu não cấp, xuất huyết não, xuất huyết dưới màng nhện.
Tổn thương tim cấp tính: hội chứng mạch vành cấp, bóc tách thành động mạch chủ, suy tim, rung nhĩ, phù phổi cấp,
Tổn thương thận cấp tính như suy thận cấp hoặc tổn thương mắt gây mù loà.
Hình 2. Tổn thương cơ quan do tăng huyết áp cấp cứu
Không có ngưỡng huyết áp đặc hiệu cho tăng huyết áp cấp cứu. Tuy nhiên theo khuyến cáo của thì mức huyết áp tăng cao ≥ 180/120 mmHg được coi là THA cấp cứu. Nguyên nhân do không kiểm soát tốt huyết áp như dùng thuốc không đủ liều, không phối hợp thuốc, tự ý bỏ thuốc, thuốc dùng kèm corticoid, chế độ ăn mặn, hẹp động mạch thận mới xuất hiện hoặc tiến triển,... Xuất hiện những triệu chứng như: Đau tức ngực nhiều, kích thích, đau đầu dữ dội kèm rối loạn ý thức, mờ mắt, buồn nôn, nôn, khó thở, co giật, gọi hỏi không đáp ứng.
BẠN CẦN LÀM GÌ ĐỂ KHÔNG XẢY RA CƠN TĂNG HUYẾT ÁP KHẨN CẤP?
- Thay đổi lối sống
- Có chế độ ăn hợp lý, đảm bảo đủ kali và các yếu tố vi lượng. Giảm ăn mặn (< 6gam muối hay 1 thìa cà phê muối mỗi ngày). Tăng cường rau xanh, hoa quả tươi. Hạn chế thức ăn có nhiều cholesterol và axit béo no.
- Tích cực giảm cân (nếu thừa cân), duy trì cân nặng lý tưởng với chỉ số khối cơ thể (BMI) từ 18,5 đến 22,9 kg/m2. Cố gắng duy trì vòng bụng dưới 90cm ở nam và dưới 80cm ở nữ.
- Hạn chế uống rượu, bia
- Ngừng hoàn toàn việc hút thuốc lá hoặc thuốc lào.
- Tăng cường hoạt động thể lực ở mức thích hợp: tập thể dục, đi bộ hoặc vận động ở mức độ vừa phải, đều đặn khoảng 30-60 phút mỗi ngày.
- Tránh lo âu, căng thẳng thần kinh; cần chú ý đến việc thư giãn, nghỉ ngơi hợp lý.
- Tránh bị lạnh đột ngột.
- Tuân thủ nghiêm ngặt thuốc điều trị theo đơn của bác sĩ.
- Tái khám định kỳ và khi có những triệu chứng bất thường.
Thực hiện: Đào Mạnh Hùng, Nguyễn Thị Phương
Khoa Hồi sức Tim mạch, Viện Tim mạch, Bệnh viện TƯQĐ 108